Spichlerz Obywatelski w Mławie (cz. 2.)

Dzisiaj druga część tekstu dra Leszka Arenta, wiceprezesa Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Mławskiej o spichlerzu obywatelskim w Mławie. Spichlerz powstał w 1860 roku jako „echo prac świetnej pamięci Towarzystwa Rolniczego”.

Do roku 1868 spichlerz obywatelski w Mławie był zarządzany przez Dom Zleceń Rolników Płockich, poprzez agencję i pełnomocnika Jana Markowskiego.

Znacznie wcześniej zaczęły się jednak problemy. W czasie powstania styczniowego władze rosyjskie zajęły spichlerz i przeznaczyły go na więzienie dla schwytanych powstańców.

W związku z tym agencja zarządzająca spichlerzem zmuszona została do przeniesienia swojego kantoru ze spichlerza do mieszkania dr Stępniewskiego na Zielony Rynku – napisała o tym "Gazeta Warszawska" z 1863 roku.

Represje popowstaniowe i zamieszanie związane z powstaniem spowodowało, że w 1869 roku upadł Dom Zleceń Rolników Płockich.

Powody były różne, nie tylko polityczne. Brak fachowego kierownictwa, nie trzymanie terminów płatności i kryzys po upadku powstania spowodował bankructwo tej pożytecznej instytucji.

Spichlerz stał się salą teatralną

Prawdopodobnie spichlerz stał pusty na kilka lat przed upadkiem Domu Rolników, ponieważ nierzetelni zarządzający nie potrafili się rozliczyć z powierzonego zboża – donosiła "Gazeta Polska" z 1867 roku.

Nie wykorzystywany spichlerz postanowiono zamienić na salę teatralną. W 1869 roku wystawiono w nim kilka utworów scenicznych wystawiając sztuki Korzeniowskiego i Fredry, które prezentowali artyści dramatyczni pod dyrekcją Feliksa Stobińskiego.

Przedstawienia cieszyły się dużym zainteresowanie mieszkańców miasta i okolic.
Od 1872 roku spichlerz był w posiadaniu Franciszka Kleniewskiego, który wypuścił go w dzierżawę.

Był też magazynem wojskowym

Od 1874 roku spichlerz służył jako magazyn wojsk Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Składowano w nim żyto, mąkę, kaszę jęczmienną. Dla stacjonującego w Mławie 23. Nizowskiego Pułku Piechoty magazynowano owies, siano i słomę dla koni.

Zawartość składowanych towarów musiała być znaczna, ponieważ przed spichlerzem władze wojskowe wystawiały warty. Funkcje magazynu powiatowego pełnił spichlerz do wybuchu I wojny światowej. Ale nie tylko. W latach 1880 – 1905 w części spichlerza mieli swój skład z materiałami budowlanymi oraz spożywczymi dwaj Żydzi: Samuel Konecki i Mosze Frank.

W 1879 roku władze miejskie utworzyły przy spichlerzu plac targowy. Powodem był nadmiar furmanek wiejskich które przyjeżdżały na mławskie targi. Był więc plac przy spichlerzu zapasowym miejsce miejskiego targu.

Wystawa rolnicza w Mławie

W 1911 roku przy okazji zorganizowania wystawy rolniczej w Mławie, która odbyła się w dniach 7 – 9 lipca, płocka fabryka maszyn i narzędzi rolniczych „M.S.Sarna” otworzyła w spichlerzu swoją filię ze stałą ekspozycją wyrobów.

Prezentowano na niej ulepszoną wersję pługa „Sokół” a także kultywatory, sieczkarnie, siewniki, młockarnie i inne maszyny, które można było na miejscu zakupić. Był więc spichlerz i teren przed nim atrakcyjnym miejscem wystawy rolniczo-przemysłowej.

Na początku XX wieku właścicielami spichlerza była grupa mławskich Żydów: Chil Kuczborski, Chaim Przygoda, Estera i Kieja Kac, Szaja i Icek Aszenchaim.

W czasie walk w początkowym okresie wojny światowej spichlerz został zniszczony, a stropy na wszystkich kondygnacjach wykonane z drewna spłonęły. Podpalenia dokonali wycofujący się Rosjanie.

Pozostały tylko mury zewnętrzne, które zostały rozebrane do parteru. Odtąd spichlerz funkcjonował jako budynek parterowy z jednospadowym dachem. Stracił zupełnie swój pierwotny wygląd.

Coraz bardziej straszył wyglądem

W okresie międzywojennych jednym ze współwłaścicieli spichlerza był Żyd Lewek Kleniec. Pod koniec lat dwudziestych Spółdzielnia – Rolniczo Handlowa „Rolnik” miała w spichlerzu magazyn, w którym przechowywała zarówno zboże na siew i inne rośliny, jak również maszyny rolnicze i inne narzędzia, a także węgiel, koks, cement i inne artykuły zaopatrujące nie tylko rolników.

Po drugiej wojnie światowej spichlerz służył jako magazyn różnym instytucjom handlowym. Zaniedbywany przez kolejnych użytkowników, coraz bardziej straszył swoim wyglądem.

Odbudowany już w niepodległej Polsce nie uzyskał swojego dawnego blasku, jednej z efektowniejszych budowli w Mławie. Powinien był być zrekonstruowany jako budynek zabytkowy, pozbawiony wątpliwej jakości „efektów” reklamowych, które obecnie nie dodają mu dawnego znaczenia.
Dr Leszek Arent, wiceprezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Mławskiej

Zdjęcie z wystawy rolniczej
Fot. ze zbiorów Jarosława Janiszewskiego