Przed stu laty Mława była miastem wielokulturowym, a tym samym wielowyznaniowym. Obok dominującej ludności wyznania rzymsko-katolickiego, najwcześniej w Mławie osiedli się wyznawcy religii mojżeszowej. Potem ewangelicy i prawosławni.
Obecnie w Mławie są cztery parafie, których wizualnym symbolem są kościoły. Trzy zostały zbudowane w ostatnich kilkudziesięciu latach. Jest też znacznie starsza świątynia pod wezwaniem Świętej Trójcy, usytuowana na runku miejskim oraz kościół na cmentarzu parafialnym. Wszystkie kościoły są wyznania rzymsko-katolickiego.
Jeszcze ponad 100 lat temu sytuacja wyznaniowa w naszym mieście przedstawiała się zupełnie inaczej. Mława była miastem wielokulturowym, a tym samym wielowyznaniowym.
Obok dominującej przez wieki ludności wyznania rzymsko-katolickiego, najwcześniej w Mławie osiedli się wyznawcy religii mojżeszowej. Potem ewangelicy i jako ostatni prawosławni. W XIX wieku najliczniejszą społecznością będącą mniejszością narodową i wyznaniową byli Żydzi.
Synagoga
Życie mieszkańców Mławy wyznania mojżeszowego skupiało się wokół synagogi, zarówno w sensie symbolicznym jaki i praktycznym. Dlatego jej wielkość i wygląd był odbiciem zamożności gminy żydowskiej.
Wzrost działalności gospodarczej społeczności żydowskiej w Mławie w XIX wieku, przekształcanie się struktury zawodowej z rzemieślniczej na handlową, doprowadził do znacznego wzbogacenia się jej elit, jak również całej gminy.
Żydzi w 1863 roku stanowili 45% wszystkich mieszkańców. Mieli także swój dom modlitwy.
Stara synagoga zbudowana została w początku XVIII wieku „Bożnica konstrukcji domu mieszkalnego, murowana z cegły surówki na glinę pod dachówką, a że groziła zawaleniem się, podług Postanowienia JO Xsięcia Namiestnika Królewskiego z dnia 27 Maja 1817 roku rozebrana została”. Trudno stwierdzić, w którym roku to nastąpiło.
Decyzję o budowie nowej, znacznie efektowniejszej podjął przywódca religijny gminy — rabin Wolf Lipszyc. Dzięki jego staraniem i zaangażowaniu w 1856 roku wybudowano nową synagogę przy ulicy Koziej, zwanej także Bożniczą.
Budynek zbudowany został w stylu klasycystycznym. Wyróżniał się wielkością na tle niewielkich domów w tej dzielnicy. Ściany zewnętrzne pomalowane były na czerwono i jasno-niebiesko. Wysokie drewniane drzwi wejściowe na brązowo. Dach spoczywał na szaro-białych kolumnach.
Do wnętrza synagogi prowadziły schody, natomiast jej podłoga, zgodnie ze zwyczajem, była poniżej poziomu ulicy. Tym sposobem wnętrze było znacznie powiększone i nabierało monumentalnego kształtu.
W czasie zwykłych dni tygodnia nie modlono się w synagodze, z wyjątkiem żydowskich i chrześcijańskich świąt narodowych.
Mławska synagoga przetrwała do 1939 roku. Po przegranej wojnie polsko-niemieckiej los Żydów w Polsce został narażony na wyjątkowe niebezpieczeństwo. Symboliczną zapowiedzią traktowania społeczności żydowskiej było niszczenie miejsc kultu.
Synagogę w Mławie Niemcy spalili w dniu święta Jom Kippur, czyli w święto odpuszczenia i przebaczenia za grzechy popełnione w ciągu roku.
Podpalenie budynku zrzucili na zgromadzonych przymusowo Żydów, którzy musieli obserwować pożar.
Zabroniono im ratowania sprzętów liturgicznych oraz świętych ksiąg. W trakcie tego makabrycznego wydarzenia byli poniżania i bici.
Żydzi będący przez wieki mieszkańcami Mławy zniknęli z przestrzeni społecznej i kulturowej miasta po likwidacji getta w 1942 roku. Ostatni transport do Oświęcimia został wysłany 10 grudnia tegoż roku.
Zbór ewangelicki
Powiększająca się liczebnie w XIX wieku społeczność ewangelicka w Mławie i okolicach, postanowiła w 1859 roku wybudować w mieście kościół. Po zakupieniu, rok później, placu przy ulicy Płockiej, uzyskaniu odpowiednich pozwoleń, przystąpiono do realizacji przedsięwzięcia.
Niestety „Budowa kościółka szła opieszale, >dobrowolne ofiary< wpływały bardzo skąpo”.
W roku 1864 wzniesiono dopiero zewnętrzne mury tylko do połowy. Dwa lata później założono krokwie. Dopiero w 1873 roku oddano do użytku kościół niezbyt duży, 30 łokci mierzący, na tyle wykończony, żeby mógł być wyświecony.
Niezbyt pochlebna opinia o mławskich ewangelikach pojawiła się w jednym z dokumentów „…smutno się robi na duszy, gdy się zważy, że filjał mławski liczył blizko 270 rodzin, dodajmy dość zamożnych, pomiędzy którymi byli właściciele dóbr ziemskich, obywatele miejscy i zamożni rzemieślnicy, a jeszcze smutniej, gdy czyta się o ciągłych swarach i kłótniach przy budowie” (pisownia oryginalna).
Dlaczego opornie postępowała budowa tak ważnego dla ewangelików gmachu? Przecież znaczna część jej mieszkańców była zamożna i stać ją było na ofiarowanie większych pieniędzy.
Można przypuszczać, że spory przebiegały po linii narodowościowej. Niechęć do Niemców, i odwrotnie, była zapewne przyczyną ciągłych kłótni i swarów.
Trzeba też zauważyć, że zbudowany kościół w porównaniu do żydowskiej synagogi i kościoła katolickiego był obiektem raczej skromnym.
8 lipca 1873 roku odbyło się uroczyste wyświecenie kościoła przez superintendenta płockiego ks. I v. Boernera.
Jak przebiegała uroczystość, można było przeczytać w sprawozdaniu umieszczonym w protokole: „Po zebraniu się członków zboru ewangelickiego Mławskiego w dotychczasowym domu modlitwy o godzinie dziesiątej z rana po stosownym przemówieniu w niem X Gawlika […] pochód wyruszył do nowopobudowanego kościoła. Za niesionym na czele krzyżem Zbawiciela postępowali komturowie z młodzieżą szkolną; za nimi postępował członek kolegium kościelnego JPan Andrzej Baumann, niosący klucz do nowego kościoła, a to w gronie młodzieży płci obojej, świątecznie przybranej.”
Zbudowany kościół był budynkiem murowanym, usytuowanym na planie prostokąta, jednonawowym, z dość stromym dwuspadowym dachem. Na dachu znajdowała się drewniana kwadratowa wieżyczka, zwieńczona stromym daszkiem, zakończona krzyżem.
Budynek przetrwał dwie wojny światowe w niezłym stanie. Po drugiej wojnie światowej, w latach 60 władze próbowały założyć w Mławie parafię Kościoła Polsko- Katolickiego.
W 1962 roku nawet przybył do Mławy ks. Eugeniusz Gawieński – przedstawiciel Kościoła Narodowego, który jednak dwa lata później wjechał z Mławy.
Pomimo przysyłania trzech kolejnych kapłanów, próba wprowadzenia siłą nowej wspólnoty, mającej za zadanie podzielenie społeczności katolickiej, zakończyła się niepowodzeniem.
Stojący pusty i niszczejący budynek dawnego zboru został rozebrany w połowie lat 70 XX wieku.
Cerkiew
Druga połowa XIX wieku w Królestwie Polskim charakteryzowała się wzmożoną rusyfikacją, co wiązało się z napływem ludności rosyjskiej, a przede wszystkim carskich oddziałów wojskowych. Sytuacja ta nie ominęła również Mławy.
Po powstaniu styczniowym w Mławie pojawili się różnego rodzaju urzędnicy, zajmując kierownicze stanowiska w administracji, skarbowości, policji.
Po otwarciu w 1877 roku stacji Nadwiślańskiej Kolei Żelaznej, w której znajdowała się komora celna, w Mławie skupiała się wymiana handlowa nie tylko regionu północno-mazowieckiego.
Transport kolejowy w znakomitym stopniu ułatwiał rozwój handlu. Do miasta przybywali rosyjscy kupcy, pragnący zrobić interesy na handlu granicznym.
Według pierwszego powszechnego spisu przeprowadzonego w Imperium Rosyjskim w 1897 roku garnizon wojskowy w Mławie liczył 1.731 oficerów i żołnierzy. W mieście mieszkało ponadto 97 osób, będących członkami rodzin oficerów rosyjskich.
Cywilnych Rosjan, według spisu zawartego w Roczniku Statystycznym Królestwa Polskiego w 1908 roku, było w Mławie 275. Wszyscy Rosjanie stanowili około 1,6% ogółu mieszkańców. Byli jednak grupą społecznie i politycznie uprzywilejowaną.
Dla tej społeczności wyznania prawosławnego władze rosyjskie postanowiły wybudować cerkiew. Była ona ważnym czynnikiem integrującym wspólnotę.
Pod budowę okazałego gmachu cerkiewnego już w 1875 roku wybrano plac znajdujący się na przedłużeniu ulicy Nowej, obecnie 3 Maja.
Pod budowę okazałego gmachu cerkiewnego już w 1875 roku wybrano plac znajdujący się na przedłużeniu ulicy Nowej, obecnie 3 Maja.
Pierwsze prace związane z budową cerkwi rozpoczęły się 14 września 1877 roku, według projektu architekta Trusowa. 28 października 1879 roku nastąpiła konsekracji cerkwi pod wezwaniem św. Jerzego.
Murowana cerkiew została wybudowana pośrodku obszernego placu w miejscu obecnej fontanny z rzeźbą legendarnej Mławy. Obok niej zbudowano również dzwonnicę, do której dzwon o wadze 800 kilogramów, ufundowany został przez oddział moskiewskich celników.
W budynku cerkiewnym mogło się pomieścić jednorazowo około 350 wiernych. W tym miejscu warto dodać, że parafia prawosławna liczyła w tym czasie około 1.250 wiernych, którzy mieszkali również poza Mławą.
Na zapleczu znajdował się budynek mieszkalny dla księdza prawosławnego, zwany potocznie „popówką”. Zachodnią część obszernego placu została ogrodzona, tworząc terem parafialny, w którym znajdował się ogród.
Od strony wschodniej umieszczona została brama wjazdowa i furta wejściowa. Tu też kończyła się szeroka aleja, wysadzana podwójnymi rzędami kasztanów, będąca przedłużeniem ulicy Nowej. Gruntownie przebudowana w 1872 roku łączyła rynek miejski, tworząc perspektywę komunikacyjną z widokiem na cerkiew – symbol prawosławia i rosyjskiej władzy.
W 1915 roku Rosjanie opuścili Mławę wraz z wycofującymi się wojskami carskimi. Po odzyskaniu niepodległości w Mławie nie było już mieszkańców wyznania prawosławnego.
Niszczejąca cerkiew, będąca symbolem rosyjskiego panowania, została rozebrana w 1926 roku.
Dr Leszek Arent,
wiceprezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Mławskiej
Dr Leszek Arent,
wiceprezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Mławskiej
Komentarze (0) pokaż wszystkie komentarze w serwisie
Dodaj komentarz Odśwież
Dodawaj komentarze jako zarejestrowany użytkownik - zaloguj się lub wejdź przez