Dzisiaj trzecia część nowego cyklu pod hasłem "Z kart historii". Losy sądownictwa na naszych terenach opisuje w nim na łamach Nowego Kuriera Mławskiego członek honorowy Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Mławskiej Andrzej Grochowski.
Zmiany objęły również notariat, ponieważ wprowadzona została ustawa notarialna obowiązująca w cesarstwie od 1866 roku. Posiadały jednak wyłącznie charakter formalny. Przede wszystkim wprowadzono język rosyjski oraz obowiązek przekazywania po upływie roku ksiąg aktowych do archiwum hipotecznego.
Natomiast rejentów okręgowych przy sądzie pokoju zastąpiono notariuszami. Była to więc całkowita rusyfikacja sądownictwa, łącznie z wprowadzeniem języka rosyjskiego.
Sądownictwo podczas okupacji
I wojna światowa spowodowała zajęcie terenu powiatu mławskiego latem 1915 roku przez wojska niemieckie. Władze okupacyjne wprowadziły nową administrację oraz system sądownictwa. Na mocy rozporządzenia generał-feldmarszałka von Hindenburga z dnia 21 marca 1915 roku dotyczącego ustroju sądownictwa dla obszarów Polski rosyjskiej, podlegających niemieckiej administracji, ustalono trzy rodzaje cesarsko-niemieckich organów sądowych: gminne, okręgowe i trybunał wyższy, wkrótce przemianowany na Sąd Najwyższy.
Sąd gminny składał się z jednego sędziego pokoju jako przewodniczącego i ławników jako asesorów, a rozstrzygnięcia zapadały z udziałem przewodniczącego i dwóch asesorów. W szczególnych przypadkach rozstrzygał tylko sędzia pokoju bez udziału ławników. Sędziów i ławników powoływał naczelnik powiatu.
Do kompetencji sądów gminnych należały sprawy cywilne majątkowe do kwoty trzech tysięcy rubli oraz pozostałe bez zmian z okresu rosyjskiego. Dodatkowo doszły sprawy o serwituty, niezależnie od wartości sporu. W sprawach karnych sądy gminne rozstrzygały wszelkie wykroczenia, przestępstwa zagrożone karą grzywny do 500 rubli lub karą więzienia do 1 roku, ewentualnie obu tych kar łącznie.
Ponadto, sprawy przekazane przez sąd okręgowy, w których orzeczona kara grzywny nie przekroczy 500 rubli lub 1 roku więzienia.
Utrzymany został w powiecie mławskim dawny podział na cztery okręgi sądowe gminne z siedzibami w Szreńsku, Kowalewku, Kuczborku i Wieczfni.
Tak więc następuje zmiana statusu sądów gminnych na sądy zawodowe, zamiast społecznych i ludowych.
Tak więc następuje zmiana statusu sądów gminnych na sądy zawodowe, zamiast społecznych i ludowych.
Nowa organizacja sądownictwa nie przewidywała sądu pokoju, a sędziowie pokoju przeszli do zawodowych sądów gminnych. W związku z powyższym w Mławie w latach 1915-1917 mógł być dodatkowo, jako piąty w powiecie - sąd gminny.
Królewsko-Polski Sąd Okręgowy w Mławie
14 stycznia 1917 roku okupacyjne władze niemieckie powołały do życia Tymczasową Radę Stanu. Natomiast z dniem 1 września 1917 roku, na mocy przepisów wydanych przez Tymczasową Radę Stanu Królestwa Polskiego rozpoczęło działalność sądownictwo polskie.
Były to przede wszystkim tymczasowe przepisy o urządzeniu sądownictwa w Królestwie Polskim, o dyslokacji sądów królewsko-polskich, o wynagrodzeniu urzędników wymiaru sprawiedliwości w Polsce oraz dotyczące postępowania karnego i cywilnego.
Rozporządzenie o urządzeniu sądownictwa na wstępie stwierdza, iż „sądy i urzędy wymiaru sprawiedliwości nazywają się królewsko-polskie i działają w imieniu Korony Polskiej”. Strukturę sądów stanowią: sądy pokoju, sądy okręgowe, sądy apelacyjne i Sąd Najwyższy.
Powołany został Królewsko-Polski Sąd Okręgowy w Mławie, posiadający wydziały cywilny i karny jako sąd pierwszej instancji w sprawach poważniejszych i dwa wydziały jako odwoławcze dla królewsko-polskich sądów pokoju w Mławie, Ciechanowie, Przasnyszu, Makowie Mazowieckim i Pułtusku.
Komplet rozstrzygający sprawy stanowili: sędzia jako przewodniczący i dwóch ławników do spraw karnych. W sprawach cywilnych było to trzech sędziów, a w sprawach handlowych sędzia jako przewodniczący i dwóch ławników wybieranych spośród kupców.
Wykaz stanowisk sądu był następujący: prezes, wiceprezes, sześciu sędziów okręgowych, kierownik sekretariatu, skarbnik, rachmistrz, pięciu sekretarzy, czterech woźnych i piętnaście osób pomocy kancelaryjnych.
Kompetencje sądu okręgowego w pierwszej instancji w sprawach karnych obejmowały wszystkie przestępstwa nie podlegające rozstrzygnięciu sądu pokoju oraz w sprawach cywilnych wszystkie sprawy sporne i niesporne poza rozpatrywanymi przez sąd pokoju lub sądy specjalne. Natomiast druga instancja rozpatrywała skargi apelacyjne i niektóre wyroki i decyzje sądów pokoju, w tym także ich wydziałów hipotecznych.
Przywrócono Sąd Pokoju
W związku z nowymi przepisami przywrócono także Sąd Pokoju w Mławie z wydziałami cywilnym, karnym i hipotecznym. Orzekał jeden sędzia jako przewodniczący i dwóch ławników. Czynności sądowe ustawowe sprawował sędzia bez udziału ławników.
W sprawach cywilnych sąd pokoju rozstrzygał spory majątkowe o wartości nie przekraczającej tysiąca marek polskich, sprawy o przywrócenie utraconego lub zakłóconego posiadania i używania służebności, sprawy działowe dotyczące drobnej własności ziemskiej o powierzchni poniżej jednej włóki oraz sprawy sądownictwa niespornego.
Natomiast w sprawach karnych były to przestępstwa zagrożone karą aresztu lub grzywny według rosyjskiego kodeksu karnego z 1903 roku.
Zgodnie z przepisami Tymczasowej Rady Stanu przy każdym sądzie okręgowym urzędowali prokuratorzy i podprokuratorzy. Urząd Prokuratorski przy Sądzie Okręgowym w Mławie składał się z dwóch prokuratorów, podprokuratora, sekretarza, trzech osób pomocy kancelaryjnej i woźnego.
W poprzednim okresie funkcjonowania sądów cesarsko-niemieckich nie obowiązywała przysięga, a wprowadzenie w obowiązki sędziego odbywało się symbolicznie przez podanie ręki mianującego naczelnika powiatu lub szefa administracji cywilnej.
W sądach królewsko-polskich sędziowie i ławnicy składali przysięgę następującej treści: "Obejmując stanowisko sędziego… przyrzekam uroczyście: Ojczyźnie i Narodowi Polskiemu, z całej duszy wiernie służyć, pożytek Państwa Polskiego i dobro publiczne, według najlepszego rozumienia zawsze mieć przed oczyma, przepisów prawa ściśle przestrzegać, obowiązki urzędu swego spełniać gorliwie, sprawiedliwość bezstronnie według nakazu sumienia wymierzać”.
Sędzią Pokoju w Mławie został z upoważnienia Koła Prawników w Warszawie adwokat Grzegorz Wierzbicki, a jego następcą adwokat Czesław Dramiński z Warszawy, który potem pełnił stanowisko sędziego sądu okręgowego.
Po odzyskaniu niepodległości
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku utrzymano organizację sądownictwa z poprzedniego okresu, odejmując z nazw sądów „Królewsko-Polski”.
W 1919 roku powołano tylko Sąd Najwyższy. Stanowisko prezesa Sądu Okręgowego w Mławie pełnili między innymi: Sulej, Kaczanowicz, Falkiewicz, Augustynowicz, F. Głowacki, Łubasiewicz, Jałowiecki, Michał Przybora, Rudnicki oraz Roman Sakowicz. Ogółem obsadę sędziowska, łącznie z prezesem i wiceprezesem stanowiło 10 – 12 sędziów. Byli to między innymi: Rzymowski, Dramiński, Hercberg, Żyliński, Lewandowski, Tomkiewicz, Kowalski, Wojciechowski, Tomaszewski, Kondracki, Warmiński, Kozłowski, Feliks Bieńkowski, Sieniawski Józef.
Jednolite prawo o ustroju sądów powszechnych weszło w życie z dniem 1 stycznia 1929 roku na podstawie Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 6 lutego 1928 roku. Aczkolwiek znacznie wcześniej zasady sądownictwa polskiego określiła już konstytucja marcowa z 1921 roku, według której sądy były niezależnymi organami narodu w zakresie wymiaru sprawiedliwości.
Sędziów mianował Prezydent RP. Ponadto przewidywała powoływanie sędziów pokoju w drodze wyborów przez ludność, jednak przepis ten nie został zrealizowany. Zlikwidowano sądy gminne i sądy pokoju. Natomiast wprowadzono sądy grodzkie dla rozpoznawania drobnych spraw cywilnych i karnych.
W powiecie mławskim ich siedziby ustalono w Mławie i Kuczborku. Sędziami Sądu Grodzkiego w Mławie byli: Rotwand, Jan Kndracki, Opankowski, Zakrzewski, Bober i Nawrocki. W sądzie w Kuczborku dłuższy czas urzędował Edmund Płoski, a następnie Fronczak.
Siedzibą Sądu Grodzkiego w Mławie był budynek dawnej "popówki" w parku miejskim.
Sądy okręgowe rozpoznawały w pierwszej instancji poważniejsze sprawy cywilne i karne oraz odwoławcze od orzeczeń sądów grodzkich i postanowień sędziów śledczych. Zarówno sądy grodzkie jak też okręgowe rozpoznawały w składzie jednoosobowym.
c.d.n.
Andrzej Grochowski, członek honorowy Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Mławskiej
Sądy okręgowe rozpoznawały w pierwszej instancji poważniejsze sprawy cywilne i karne oraz odwoławcze od orzeczeń sądów grodzkich i postanowień sędziów śledczych. Zarówno sądy grodzkie jak też okręgowe rozpoznawały w składzie jednoosobowym.
c.d.n.
Andrzej Grochowski, członek honorowy Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Mławskiej
Komentarze (0) pokaż wszystkie komentarze w serwisie
Dodaj komentarz Odśwież
Dodawaj komentarze jako zarejestrowany użytkownik - zaloguj się lub wejdź przez