Oddanie należnego hołdu bohaterom - obrońcom „pozycji mławskiej” z września 1939 roku

Ponadto w latach 60 tych XX wieku i kolejnych jako Prezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Mławskiej organizował Zjazdy Kombatantów, co było wyjątkowe i niespotykane na skalę ogólnokrajową i europejską. Pierwsze takie spotkanie w Mławie odbyło się 25 września 1960 roku. Na zjeździe obecni byli wówczas m. in. płk Stanisław Fedorczyk – dowódca 80 pułku piechoty oraz ppłk Bronisław Schlichtinger – dowódca I batalionu 80 pułku piechoty. Kolejny Zjazd Kombatantów miał miejsce już w 1962 roku, na którym to Zarząd Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Mławskiej został obdarowany przez delegację żołnierzy 20 Dywizji Piechoty metalowymi częściami sztandaru 80 pułku piechoty. W 1963 roku dzięki staraniom Ryszarda Juszkiewicza i osób z nim współpracujących reaktywowano w Mławie Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej, które w swoich zbiorach posiada wiele pamiątek dotyczących bitwy mławskiej. Z kolei w 1964 roku na Zjeździe Kombatantów otwarto Mauzoleum Żołnierzy Września 1939 roku.

W 1968 roku staraniami Profesora Juszkiewicza została powołana w Mławie Stacja Naukowa im. Prof. Stanisława Herbsta. Prowadziła ona działalność badawczą i popularyzatorską. Zadaniem Stacji było gromadzenie ludzi o zainteresowaniach naukowych, prowadzenie seminarium doktoranckiego, organizowanie biblioteki naukowej, comiesięcznych spotkań z ludźmi nauki i kultury oraz utworzenie periodyku naukowego. Gros zainteresowań ogniskowało podczas konferencji, sesji popularno – naukowych i wykładów czy też publikacji wokół tematyki wrześniowej.

W latach siedemdziesiątych zjazdy odbywały się zwykle we wrześniu przez dwa, trzy dni, przybywało na nie nawet 100 weteranów. W czasie tych zjazdów odbywały się m. in. msze polowe, zwiedzanie bunkrów i oglądanie pola bitwy pod Mławą. Organizowano też wizyty w szkołach oraz inne uroczystości połączone z programami artystycznymi.

W 1994 roku odbył się Zjazd Weteranów Armii „Modlin”, który łączył się z 55 rocznicą wybuchu II wojny światowej. W czasie obchodów swoją obecnością zaszczyciło zjazd aż 125 żołnierzy (większość z nich miała już powyżej 75 lat) i niegdyś walczący pod Mławą otrzymali tytuł Honorowych Obywateli Miasta Mława. Łącznie wszystkich zjazdów odbyło się 15. Ostatni taki zjazd miał miejsce w 2004 roku. Powód ich zakończenia był prozaiczny: kombatantów było po prostu coraz mniej i od lat na spotkania przybywały w większości ich rodziny.

Należy podkreślić, że nikt w Polsce nie wiedział więcej niż Ryszard Juszkiewicz na temat bitwy mławskiej oraz o działaniach militarnych na Mazowszu Północnym w wojnie obronnej Polski z 1939 roku. W trudnych latach PRL- u był on prekursorem regionalizmu, który dzięki właśnie takim ludziom przeżywał renesans. Jako jeden z pierwszych w kraju, bo już w 1957 roku, kiedy to polityka państwa „zezwoliła” na reaktywowanie ruchów regionalnych, pracował na rzecz podniesienia kultury i świadomości historycznej, odkrywał nowe źródła historyczne, promował historię lokalną i regionalną w różnorakiej formie. Regionalizm w „rękach” Profesora stał się swoistym instrumentem wychowywania patriotycznego, „zarażania” pasją oraz gorliwego promowania predylekcji do historii i kultury swojego miasta i okolicy, Ziemi Zawkrzeńskiej i północnego Mazowsza. Pod koniec lat 60 – tych był organizatorem i gospodarzem II Krajowego Zjazdu Regionalnych Towarzystw Kultury, który odbył się na sali konferencyjnej Mławskiej Fabryki Obuwia. Pierwszy taki krajowy zjazd miał miejsce pod koniec lat 50 -tych, w Kielcach, wówczas prawie 100 – tysięcznym mieście, drugi właśnie w Mławie, miasteczku powiatowym. Bitwa mławska zawsze stanowiła najważniejszy fragment historii regionalnej, popularyzowany przez Juszkiewicza.

Ideę upamiętniania obrońców naszego miasta z 1939 roku zapoczątkowaną przez Ryszarda Juszkiewicza kontynuował Sławomir Kowalewski, burmistrz Mławy, który w latach 2008 – 2017 regularnie organizował Rekonstrukcje Bitwy pod Mławą. W sumie widzowie mieli przyjemność oglądania 10 rekonstrukcji. Całość obchodów trwała najczęściej trzy dni i odbywała się w ostatni weekend sierpnia. Pierwszego dnia odgrywany był żywy teatr i spektakl historyczny powiązany z „Nalotem Bombowym na Mławę”. Widowisko odbywało się w centrum miasta. Aktorzy, przeważnie amatorzy, to głównie ludność mławska i okolic. Dzięki widowisku żywego teatru związanego z bitwą graniczną i nalotem na Mławę w 2008 roku zawiązała się początkowo nieformalnie (obecnie zarejestrowane stowarzyszenie) – Grupa Rekonstrukcji Historycznej Ludności Cywilnej Mława. Punktem kulminacyjnym obchodów była właśnie rekonstrukcja bitwy mławskiej, która odbywała się na polach we wsi Uniszki Zawadzkie, zazwyczaj drugiego dnia obchodów i była największą rekonstrukcją walk w XX wieku w Europie. Schrony bojowe i umocnienia z roku 1939 dodawały prowadzonej rekonstrukcji autentyczności i klimatu militarnego, nawiązującego do tamtych wydarzeń z początku II wojny światowej. Aktorów jednorazowo na rekonstrukcji pojawiało się ponad 200. Odgrywali oni sceny natarć żołnierzy Wehrmachtu na linię obrony mławskiej, kontratakt wojsk polskich oraz wycofanie żołnierzy wraz z ludnością cywilną przed Niemcami. Natomiast kończący, trzeci dzień, upamiętniający bitwę pod Mławą miał zwykle charakter artystyczny i pełny zadumy. Organizowano wtedy koncerty na parkowej estradzie lub w sali kina Miejskiego Domu Kultury.

W 2013 roku na Rekonstrukcji Bitwy pod Mławą obecny był ówczesny Prezydent RP Bronisław Komorowski, z kolei w 2017 roku obchody zostały połączone ze świętem 20 Bartoszyckiej Brygady Zmechanizowanej. W 2018 i 2019 roku uroczystości odbywały się wyłącznie w centrum miasta i związane były z widowiskowym nalotem bombowym na Mławę, w którym uczestniczyło coraz więcej aktorów. Rokiem przełomowym okazał się rok 2020, kiedy to ze względu na epidemię Covid – 19 uroczystości ograniczyły się wyłącznie do przemówień, jak również do złożenia kwiatów i zapalenia zniczy pod Pomnikiem Piechura w Uniszkach Zawadzkich.

Tymczasem Obrońcy Mławy wraz z upływającymi latami odchodzili na wieczną wartę. 10 czerwca 2008 roku zmarł w wieku 92 lat Sergiusz Grudkowski, który w stopniu kaprala podchorążego walczył w kampanii wrześniowej, jako żołnierz 20 Dywizji Piechoty i był uczestnikiem bitwy pod Mławą. Z wykształcenia był inżynierem rolnikiem, z zamiłowania malarzem akwarelistą. Pogrzeb tegoż Obrońcy Mławy odbył się 17 czerwca w Cerkwi Prawosławnej w Warszawie przy ulicy Wolskiej 138/140. Mowę pożegnalną w świątyni w imieniu Mławy wygłosił radny Michał Nowakowski, który w swoim wystąpieniu podkreślał: ”Mława pamięta o swoich bohaterach, Mława pamięta o swoich obrońcach...” . Wśród kilkudziesięcioosobowej delegacji mławskiej poza radnym Nowakowskim byli m. in. przedstawiciele TPZM – Przemysław Miecznik i Leszek Arent, ówczesny sekretarz miasta Mariusz Szczechowicz, Agnieszka Dębska oraz poczty sztandarowe – Urzędu Miasta Mława, Zespołu Szkół Nr 4 im. Obrońców Mławy z Września 1939 roku w Mławie oraz szkół szydłowskich.

Kolejnym ważnym pogrzebem Obrońcy Mławy był pogrzeb 102-letniego przyjaciela naszego miasta, kawalera Orderu Wojennego Virtuti Militari ppłk Stanisława Ślesickiego, który odbył się 24 września 2015 roku na warszawskim Bródnie. Uczestniczyła w nim ponad trzydziestoosobowa delegacja z Mławy z burmistrzem Kowalewskim na czele i cztery poczty sztandarowe. W mowie pożegnalnej Sławomir Kowalewski odniósł się m. in. też do słów kombatanta z 2013 roku, w których nawoływał on do pokoju.

5 kwietnia 2018 roku pożegnaliśmy 103 letniego mjra Józefa Węgla, żołnierza 80 pp, uczestnika kampanii wrześniowej, w tym bitwy pod Mławą. Msza św. pogrzebowa odbyła się w kościele pw. św. Jacka w Borze Zapilskim. Józef Węgiel, podobnie jak ppłk Ślesicki, darzył Mławę wielką sympatią i uczestniczył w tutejszych obchodach rocznicy wybuchu II wojny światowej i Rekonstrukcjach Bitwy pod Mławą. Stąd też na pogrzeb przybyła liczna delegacja mławskiego samorządu i szkół. Delegacji przewodniczył i mowę pożegnalną wygłosił Arkadiusz Dłubisz – Wiceprzewodniczący Rady Miasta Mława. Podczas uroczystości zostały wystawione dwa poczty sztandarowe – Miasta Mława i Zespołu Szkół Nr 4.

Z kolei 18 marca 2022 roku pożegnaliśmy na Starym Cmentarzu w Słupsku 106 letniego por. Józefa Cabana – uczestnika bitwy pod Mławą, obrońcę Warszawy, żołnierza Armii Krajowej. Podczas uroczystości pogrzebowych samorząd mławski reprezentowali: radny Michał Nowakowski - Przewodniczący Komisji Oświaty, Kultury i Sportu oraz radna Beata Gadomska, którym towarzyszyły uczennice Zespołu Szkół Nr 4 – Zuzia Ludwikowska i Aleksandra Kawczyńska. Radny Michał Nowakowski wygłosił mowę pożegnalną i odczytał list od Burmistrza Miasta Mława. Padły wtedy znamienne słowa konstatujące życie oddanego krajowi żołnierza: „Panie Poruczniku dzisiaj stajesz do swojego ostatniego apelu, apelu przed Panem Bogiem. Spoczywaj w pokoju!”.

Ostatni obrońca Mławy – por. Franciszek Skrzypczyk zmarł 22 lipca 2022 roku w wieku 103 lat. Warto dodać, że był on również żołnierzem Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” gen. Franciszka Kleeberga i uczestnikiem bitwy pod Kockiem, ostatniej bitwy wojny obronnej Polski z września 1939 roku.

Michał Nowakowski, historyk, regionalista, nauczyciel, doradca metodyczny, samorządowiec, członek TPZM