Warto zobaczyć: dworek w Uniszkach Zawadzkich

W odległości pięciu kilometrów od Mławy na północ, wśród malowniczych, zalesionych wzgórz mławskiej moreny czołowej, leży miejscowość Uniszki Zawadzkie.

Wieś ta w naszym kraju przede wszystkim kojarzy się z Mauzoleum Żołnierzy Września, Pomnika Piechura – które przypominają, że w tym miejscu przebiegała polska linia „Maginota”, gdzie od 1 do 4 września 1939 roku bohatersko polski żołnierz 20 Dywizji Piechoty Armii „Modlin” bronił dostępu do Warszawy, a także z corocznych rekonstrukcji bitwy przeprowadzonych na przedpolach wsi.

Pierwsza źródłowa wzmianka o Uniszkach pochodzi z roku 1413, gdzie Mikołaj i Piotr z Unieszek są świadkami rabunków krzyżackich na terenach przygranicznych. Następnie w 1445 roku wymienia się Jana Lipskiego z Gumowa właściciela dwóch wsi Uniszki, co by wskazywało, że druga wieś to Uniszki „w cudzysłowie Zawadzkie”, które dopiero po raz pierwszy są wymienione w roku 1538 jako własność rodziny Zawadzkich herbu Rogala.

Z roku 1472 pochodzi zapis o zmianie granic między księstwem mazowieckim a państwem zakonnym na odcinku należącym m.in. do dóbr Uniszki. Wyżej wymienieni Zawadzcy byli właścicielami wsi i dóbr do II poł. XVIII w. Później miejscowość była w posiadaniu Krajewskich i Cichockich. W 1578 roku Umieszki leżą w powiecie Szreńskim parafii Kuklin i mieszka w nich 12 włościan – osadników.

Do dziś zachowany dwór został wzniesiony po 1784 roku dla Antoniego Krajewskiego (skarbnika zawkrzeńskiego) i jego żony Salomei z Umińskich. W 1838 roku ówczesny właściciel wsi i majątku Dominik Krajewski obiekt nieco przebudował. W XX w. następnymi posiadaczami byli: od 1906 roku Andrzej Włodkowski, od 1909 roku Wincenty Gutman, zaś jak podaje „Spis Ziemian Rzeczypospolitej Polskiej” ostatnimi właścicielami Uniszk Zawadzkich (1916 – 1945) byli Maria i Józef Sztejner (radca prawny Prokuratury Generalnej), a obszar ich dóbr w 1930 roku wynosił 224 ha.

Po zakończeniu II wojny światowej majątek rozparcelowano, a we dworku urządzono mieszkania dla nauczycieli, później bibliotekę, a następnie szkołę, która mieściła się tu do 1977 roku. Przeniesiono ją później do nowego, murowanego budynku obok. Od tego czasu obiekt stał pusty i niszczał. W latach 80-tych staraniem wojewody ciechanowskiego pana Zwierzchowskiego przeprowadzono kapitalny remont dworku i na chwilę powróciła tu biblioteka.

Obecnie jest własnością Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu i czeka na przeniesienie na teren muzeum. A szkoda bo jest to jeden z najstarszych zachowanych dworków na północnym Mazowszu i najstarszy w powiecie mławskim.

Dwór w Uniszkach Zawadzkich posiada cechy klasycystyczne. Jest drewniany, konstrukcji zrębowej, stoi na kamiennej podmurówce, otynkowany i boniowany na narożach. Parterowy z mieszkalnym poddaszem wzniesiony na planie prostokąta. Pośrodku elewacji frontowej przylega ganek o ośmiu słupkach (cztery od frontu) dawniej rzeźbione, nakryty trzyspadowym daszkiem.

Układ izb dwutraktowy z sienią pośrodku traktu frontowego, przekształcony. Dach mansardowy, łamany z naczółkami, dawniej pokryty strzechą obecnie gontem. Rzadko spotykany na Mazowszu. Walory dworu podnosi usytuowanie go na niewielkim wzniesieniu, wśród rozległego dawniej parku krajobrazowego z I połowy XIX w.

Do dziś zachowały się jedynie dwie aleje grabowe oraz luźno porozrzucane dęby, klony, świerki, lipy, akacje i brzozy. Na południu parku znajduje się prostokątna sadzawka z okrągłą wyspą, dawniej ulubione miejsce odpoczynku gospodarzy (obecnie prywatna własność).

Z dawnych zabudowań folwarcznych zachował się jedynie murowany spichlerz z końca XIX w. We wsi znajduje się pięć krzyży (najstarszy z przełomu XIX – XX w.), drewniana, otynkowana chałupa z początku XX w. oraz kilka murowanych domów z okresu międzywojennego.

Po drugiej stronie drogi E7 (przy sklepie) znajduje się plac z kilkoma starymi drzewami, gdzie w drugiej połowie XIX w. stał murowany dworek wzniesiony najprawdopodobniej dla Stanisława Cichockiego, który był w tym czasie właścicielem majątku Uniszki Zawadzkie B. koło Mławy.

Obecnie miejscowość liczy ponad 420 osób, którzy mieszkają w ponad 120 domach. Pięć rodzin zajmuje się jedynie rolnictwem, pozostali to renciści, emeryci i dojeżdżający do pracy do Mławy i dalej lub prowadzący „biznes” na miejscu (2 sklepy, stolarnia, tartak, mechanik samochodowy, firma produkująca znicze).

Janusz Dębski