Tak, to już 62 lata od kiedy aktywnie działa Towarzystwa Miłośników Ziemi Zawkrzeńskiej. Trudno w to uwierzyć, a jednak... Wspomina o tym dzisiaj na łamach Nowego Kuriera Mławskiego Andrzej Grochowski. To najdłużej funkcjonująca organizacja społeczno-kulturalnej na tym terenie.
Posiedzenie założycielskie Towarzystwa odbyło się 7 grudnia 1958 roku przy udziale 44 osób. Obradom przewodniczyli: Stanisław Bieńkowski — nauczyciel i kierownik księgarni, Zdzisław Doberski — emerytowany nauczyciel, Leopold Kosiński i Irena Markowska — archiwiści z Warszawy i Mławy. Wyłoniono pierwsze organy przedstawicielskie. W skład Zarządu weszło łącznie 15 osób reprezentujących wiele środowisk zawodowych i społecznych.
Cele i zadania Towarzystwa dotyczyły rozwoju życia kulturalnego i oświatowego Ziemi Mławskiej i zostały zdefiniowane w §4 statutu w sposób następujący: "poznanie historii Mławy i Ziemi Mławskiej, gromadzenie materiałów dokumentujących historię Mławy i regionu mławskiego, działania zmierzające do reaktywowania muzeum regionalnego oraz gromadzenie eksponatów i patronat nad nim, organizowanie imprez kulturalnych i turystyczno-krajoznawczych, organizowanie zebrań, odczytów i pogadanek na tematy związane z celami Towarzystwa, współpraca z organizacjami i instytucjami zajmującymi się sprawami kulturalnymi i oświatowymi, współpraca z władzami polityczno-administracyjnymi".
Ogółem, w latach 1960- 2004 odbyło się ich piętnaście. Do najliczniejszych należały spotkania z lat 1972 z udziałem 406 żołnierzy i w 1979 zorganizowanym z okazji 30. rocznicy wychucha II wojny światowej i bitwy mławskiej oraz 550. lecia nadania praw miejskich Mławie.
Masowy udział ludności w wydarzeniach i imprezach, liczne spotkania weteranów z mieszkańcami miasta, w tym z młodzieżą szkolną, przyczyniły się do zawiązania silnych więzi i wzajemnej sympatii z obrońcami Mławy we wrześniu 1939 roku. Natomiast budowa mauzoleum na polu bitwy pod Uniszkami, „Pomnika Piechura”, umieszczenie tablic pułkowych na klatce schodowej MZZ tworzących „fryz chwały żołnierskiej”, przyczyniły się do utrwaleni wiedzy i pamięci o tych wydarzeniach. Ponadto, stanowiły ważny element pomijanej dotąd prawdy historycznej oraz lekcje wychowania patriotycznego. Zjazdy, gromadząc przedstawicieli mediów, w szczególności prasy ogólnopolskiej i regionalnej, zapewniały miastu promocję.
W lutym 1961 r. odbyły się wybory nowego Zarządu, rozpoczynające drugi etap działalności Towarzystwa. Prezesem wybrany został Ryszard Juszkiewicz, wiceprezesem Tadeusz Witkowski, sekretarzem Zofia Kazenas i skarbnikiem Adam Górski.
Jednocześnie jej uruchomienie oznaczało realizację głównego celu Towarzystwa i było źródłem satysfakcji jego członków i społeczeństwa. W pracach pomagali naukowcy z Muzeum Historycznego m. st. Warszawy oraz Muzeum Narodowego w Warszawie z dyrektorem prof. Stanisławem Lorenzem.
Łącznie, w sposób pośredni lub bezpośredni w pracach uczestniczyło około 100 osób. Dzięki bezinteresownemu wysiłkowi tych ludzi, zmobilizowanych i kierowanych przez członków Towarzystwa, powstała wspaniała placówka kultury
W „Tygodniku Kulturalnym” opublikowano dwa artykuły o tematyce okupacyjnej. Podjęto badania socjologiczne na temat zmian strukturalnych i ewolucji poglądów społeczeństwa mławskiego w okresie od I wojny światowej do 1965 roku, prowadzone pod kierunkiem dr Jana Malanowskiego z Katedry Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Do celów badawczych ogłoszono konkurs na „Życiorysy Mławian”. Wyniki badań zawarte zostały w publikacji Jana Malanowskiego pt. „Struktura klasowa i różnice społeczne w mieście”. Dla młodzieży zorganizowano spotkania z uczestnikami walk o pozycję mławską w 1939 roku. Wygłoszono wiele referatów i odczytów o tematyce historycznej w szkołach i zakładach pracy podczas uroczystych akademii. Nie zabrakło wykładów z historii sztuki. W ramach cyklu „spotkania z dziełem sztuki” zaprezentowano dwa arrasy wawelskie.
Tendencja wzrostu liczby członków trwała do 1972 roku, kiedy osiągnęła 421 osób, z tego opłacających regularnie składki było tylko około 25 procent. W ciągu następnej dekady (do 1981r.) nastąpił spadek do 52 członków.
Praca odbywała się w sekcjach: historycznej, geograficzno-etnograficznej i literacko-folklorystycznej. Ich aktywność była dość zróżnicowana, od wyróżniającej się historycznej do niespełniających oczekiwań geograficzno-etnograficznej i literacko-folklorystycznej.
Z inicjatywy Towarzystwa, w 1965 roku powołano Komitet Budowy Pomnika na Kalkówce dla upamiętnienia największej zbrodni w historii miasta i regionu, popełnionej na jej mieszkańcach w dniu 17 stycznia 1945 roku przez hitlerowskich okupantów. Uroczystość odsłonięcia pomnika-mauzoleum odbyła się 9 września 1967 roku w ramach obchodów 28 rocznicy Bitwy pod Mławą.
W swej działalności zajmowała się przede wszystkim badaniami problemów lokalnych z uwzględnieniem zagadnień ekonomicznych i historycznych na temat walk narodowo wyzwoleńczych. Prowadziła seminaria doktoranckie. Inicjowała i realizowała badania naukowe nad historią regionu i jego mieszkańców. Gromadzony był księgozbiór naukowy. Wspólnie z Towarzystwem organizowano odczyty znanych naukowców i twórców warszawskich.
W następstwie rezygnacji dr R. Juszkiewicza, nowym prezesem wybrano w 1974 r. Eugeniusza Łaciaka. W skład zarządu weszli także: Eugeniusz Rybus kierujący komisją do spraw młodzieży, Jerzy Wierzbowski przewodniczył komisji ds. turystyki i makroregionów, Barbara Wieczorek komisją muzealną, Zofia Bieńkowska komisją archiwalną. Do dorobku należy zaliczyć przede wszystkim udział w obchodach 550. lecia nadania praw miejskich Mławie.
Natomiast 13 lipca 1981 roku, podczas ogólnego zebrania członków, powołano nowe władze. Na funkcję prezesa powrócił Ryszard Juszkiewicz. W skład zarządu weszło ponadto dwóch wiceprezesów w osobach ks. Stanisława Kutniewskiego i Tadeusza Zagońskiego. Pozostałe funkcje objęli: Ewa Jakubowska sekretarza, Jadwiga Bieńkowska - skarbnika.
Uporządkowano sprawy organizacyjne. Uchwalono i zatwierdzono 29 .01. 1983 r. nowy statut, który zmienił nazwę na Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Mławskiej. Sytuacja społeczno-polityczna i wprowadzenie stanu wojennego nie sprzyjały działalności organizacji społecznych, w tym również Towarzystwa.
Realizacji planów i zamierzeń nie sprzyjał też brak woli współpracy ze strony Urzędu Miasta i MRN w Mławie. Mimo tego, z inicjatywy Towarzystwa podjęto odbudowę Kopca Kościuszki na Wólce, który przekazano w 190. Rocznicę Powstania Kościuszkowskiego oraz zainaugurowano obchody odzyskania niepodległości.
Przeprowadzono kilka sesji popularno-naukowych, w tym: w 1988 roku z okazji 70. rocznicy odzyskania niepodległości, w 1993 r. poświęconej postaci Eugeniusza Kwiatkowskiego i na temat historii Żydów na Ziemi Zawkrzeńskiej, w 1997 r. z okazji 1000. lecia męczeńskiej śmierci św. Wojciecha, patrona Mławy. Opracowano i wydano kilka publikacji: R. Juszkiewicza „Losy Żydów mławskich w okresie II wojny światowej”, II, III i IV tom „Studiów i materiałów do dziejów Ziemi Zawkrzeńskiej”.
Na dawnym cmentarzu żydowskim przy ul. Warszawskiej zbudowano pomnik upamiętniający Żydów mławskich zamordowanych podczas II wojny światowej. Z inicjatywy Towarzystwa powstały pomniki - Stanisława Wyspiańskiego, św. Wojciecha i „Słupy Oświęcimskie” przy budynku dawnego więzienia.
Opracowano program działania przewidujący współpracę z samorządem terytorialnym w organizacji uroczystości i obchodów lokalnych i państwowych, opracowywanie i wydawanie publikacji, inspirowanie życia kulturalnego i oświatowego w mieście organizując sesje popularno-naukowe, imprezy patriotyczne, wystawy malarskie i fotograficzne, nawiązanie współpracy z nowymi środowiskami, głównie pedagogów i ekologów, sprawowanie opieki nad linią obronną oraz współpraca ze stowarzyszeniami zajmującymi się fortyfikacjami, rejestrację miejsc pamięci narodowej oraz obiektów zabytkowych. Ich realizacja podlegała ciągłej modyfikacji, ponieważ częściowo zostały przejęte przez inne instytucje, ale też były wprowadzane do programu, jak konkursy wiedzy historycznej i fotograficzne, rajdy rowerowe dla młodzieży, cykl wykładów historycznych dla uczniów szkół ponad gimnazjalnych.
Plany wydawnicze realizowano przez opracowywanie i wydawanie niewielkich, niskonakładowych publikacji o miejscach pamięci narodowej, zabytkach miasta i powiatu oraz postaciach wpisanych w dzieje Mławy i regionu (2 zeszyty). Na 50. rocznicę istnienia stowarzyszenia, przygotowano monografię Towarzystwa. Natomiast w 2016 roku ukazała się pozycja źródłowa zawierająca materiały do historii Żydów Mławy i powiatu Mławskiego, a w 2019 roku z okazji 100. lecia niepodległości opracowano „Album historyczny Mławy”.
Prezentacja najważniejszych, najbardziej spektakularnych wydarzeń z ponad sześćdziesięcioletniej działalności Towarzystwa, ma służyć przypomnieniu o najdłużej funkcjonującej organizacji społeczno-kulturalnej na tym terenie. Tradycja i osiągnięcia, tak niekiedy już odległe, powodują wymazanie ich z pamięci mieszkańców miasta i regionu. Tymczasem warto sobie uświadomić, że efektem ich pracy są książki, placówki kultury i nauki (muzeum, stacja naukowa), spotkania i sesje naukowe, upamiętnione miejsca i wydarzenia historyczne, uratowane zabytki. Ich społeczne zaangażowanie na rzecz rozwoju kulturalnego lokalnego środowiska, połączone było z umiejętnością jednoczenia ludzi i wyzwalania ofiarności. Były to cechy szczególnie ważne i przydatne u liderów (prezesów), którymi przypomnijmy byli kolejno: Stanisław Bieńkowski, prof. Ryszard Juszkiewicz (dwukrotnie), Eugeniusz Łaciak, Kazimierz Tański, dr Przemysław Miecznik oraz Henryk Antczak. W swojej pracy zawsze kierowali się zasadą apolityczności i współpracy z władzami samorządowymi, choć to ostatnie, nie zawsze układało się harmonijnie. Jest zrozumiałe, że różnice zdań w określonych sytuacjach są nieuchronne. Do takich należała przed rokiem 1989 interpretacja historii najnowszej. Natomiast nie mogą dotyczyć kwestii wyborów władz statutowych, jako nie podlegające ocenie o charakterze politycznym.
W kontekście powyższych faktów, nasuwa się pytanie, czy włodarze miasta mogą dążyć do zniszczenia bogatego dorobku dawnych i obecnych działaczy społeczno-kulturalnych, których symbolem jest prof. Ryszard Juszkiewicz? Być może, teraz nie ma już zapotrzebowania, ani miejsca na działalność opartą na pracy, za którą nie bierze się wynagrodzenia.
Skromny jubileusz jest też okazją do refleksji nad przyszłością Towarzystwa. Należy rozważyć; jak ma wyglądać praca w warunkach kurczenia się liczby członków i działaczy? Jak pobudzić ich aktywność i zaangażowanie w realizację celów statutowych, tak aby nie było to domeną kilku członków zarządu? Uwzględnić też należy warunki polityczne, ekonomiczne i mitręgę biurokracji. Albowiem przeszkody i bariery polityczne z okresu Polski Ludowej wcale nie zniknęły. Natomiast ekonomiczne i wynikające z bujnego rozkwitu biurokracji znacznie się pogłębiły.
Andrzej Grochowski
Komentarze (1) pokaż wszystkie komentarze w serwisie
Dodaj komentarz Odśwież
Zacznij od: najciekawszych najstarszych najnowszych
Dodawaj komentarze jako zarejestrowany użytkownik - zaloguj się lub wejdź przez
XAWERY #3017634 | 83.28.*.* 8 gru 2020 10:52
Panie ANDRZEJU !!!===CZYŻBY POZOSTAŁYCH NAZWISK PAN NIE ZNAŁ??? , TEN PAN STOJĄCY POMIĘDZY PANIAMI*** TO TOWARZYSZ I SEKRETARZ KOMITETU POWIATOWEGO W MŁAWIE TOW. DANIEL. no tak wtedy był taki czas, ze nie było wtedy tych prawicowych oszołomów, !!!!
Ocena komentarza: warty uwagi (1) !
odpowiedz na ten komentarz