Warto zobaczyć: ruiny zamku w Szreńsku

Najbardziej malowniczym i tajemniczym zabytkiem Szreńska jest gotycki zamek wzniesiony ok. 1620 r. z fundacji Feliksa Szreńskiego (wojewody płockiego), na miejscu starego, drewnianego grodu.

Według opinii współczesnych, zamek ten uchodził za najwspanialszy na Mazowszu. Szkoda tylko, że nie zachowały się żadne plany i rysunki tej budowli.

Został on otoczony pierścieniem murów w kształcie nieregularnego czworoboku z czterema cylindrycznymi wieżami oraz dwupiętrowym budyniem bramowym od południa, wokół otoczony fosą. Od strony wschodniej znajdował się główny dom mieszkalny także dwukondygnacyjny oraz obok drugi także murowany (zwany później kamienicą średnią).

Zamek w rękach szreńskich pozostawał do początku drugiej połowy XVI w. Następnymi właścicielami do 1680 r. byli Noskowscy, którzy częściowo go przebudowali, później w rękach Bielińskich, a od pierwszej połowy XVIII w. – Podoskich. Później dzierżawiony przez Czaczkowskich i Kowalewskich.

Zamek w latach 1751, 1771 i 1775 został dokładnie opisany (w tym czasie w stanie dalekiego, posuniętego zniszczenia). Po drugim rozbiorze Polski przeszedł w posiadanie pruskiego Polaka Ludwika Knobloha (Czosnek), tajnego radcy finansowego rządu pruskiego. On to ok. 1800 r. rozebrał wieże, budynek kuchni, oficynę oraz przebudował główny budynek mieszkalny, podnosząc go o jedno piętro i ostatecznie uformował klasycystyczną fasadę oraz elewację ogrodową.

Właściciel ostatecznie zbankrutował, a obiekt przeszedł na własność Banku Głównego Berlińskiego. Od 1830 r. wszedł w skład Skarbu Publicznego Królestwa Polskiego. Po 1836 r. był w posiadaniu Brykczyńskich, później Suszkiewiczów i Płoskich. Ostatnimi właścicielami w okresie międzywojennym byli Romerowie.

Po drugiej wojnie światowej pozostałości po obiekcie przeszły w ręce Skarbu Państwa, a resztki majątku rozparcelowano, zaś w budynku mieszkalnym urządzono szkołę, która przetrwała do 1948 r. do chwili pożaru. Od tamtego momentu budynek stoi pusty i niszczeje.

W latach 70-tych XX w. były prowadzone badania archeologiczne przez Marka Piotrowskiego z Ciechanowa, który odkopał fragmenty murów, resztki fosy, część budynku bramowego oraz resztki kaplicy zamkowej. Wykopano wiele przedmiotów codziennego użytku, m.in. potłuczonych kafli i dachówek, fragmenty szkła okiennego, butelek i naczyń glinianych, wiele przedmiotów metalowych, fragmentów narzędzi, okuć budowlanych, monet, części uzbrojenia i drobnych przedmiotów osobistego użytku datowanych od średniowiecza aż do XIX w.

Obecnie z dawnego obiektu (zamku) ocalały ruiny budynku mieszkalnego zachowanego jedynie do gzymsu. Mury te mieszczą w sobie w niektórych partiach oryginalne cegły (zendrówki) z okresu budowy zamku.

Budynek fasadą zwrócony jest ku zachodowi, wzniesiony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, podpiwniczony. Piwnice sklepione kolebkowo i krzyżowo (częściowo zawalone). W środku budynku widoczne ślady ciągów kominowych i zamurowane otwory drzwiowe.

Z dawnych zabudowań folwarcznych zachował się murowany spichlerz wzniesiony na początku XIX w. Otynkowany, podpiwniczony, dwukondygnacyjny. Dach dwuspadowy kryty blachą (także w ruinie).

Z wozowni wzniesiony ok. 1920 r. pozostały jedynie kikuty murów. Całe otocznie wraz z górą zamkową pokrywa park krajobrazowy z XIX w. Starodrzew parku tworzą m.in.: graby, klony, świerki, lipy, kasztanowce oraz 4 jesiony wpisane do rejestru pomników przyrody. Do niedawna można było tu spotkać sowy, dzięcioły, nietoperze i błotne żaby, nie licząc wron i kawek.

Od wschodu przed elewacją ogrodową budynku mieszkalnego zachował się zarys gazonu i alejek. W części północno-wschodniej i południowo-wschodniej parku zachowały się resztki stawów połączone kanałami. Od południa przez most do centrum Szreńska prowadzi wysadzona kasztanami aleja wjazdowa, zaś od strony północnej stoją dwa murowane słupy- pozostałości po XIX-wiecznej bramie wyjazdowej.

Miejsce to szczególnie polecam wiosną, gdy całe wzgórze zamkowe mieni się wieloma kolorami.

Janusz Dębski